TBMM’de halen değerlendirilmekte olan Patent Kanunu Tasarısı’na ilişkin görüşlerimizin temelini oluşturan düşünceleri değerli kamuoyunun bilgisine sunmak istemekteyiz. 

Patentler, rekabetin teşvik edilmesine ilişkin tekel karşıtı politikaların bir istisnasıdır. Patent sistemi ile buluş sahibine belirli süre için bir pazar tekeli sağlanarak buluşlar ödüllendirilir ve teşvik edilir. Bu yönüyle patentler, ilaç sektörü için zorunlu bir unsurdur ve ilaç sektörü patent sisteminin temel kullanıcılarından biridir. 

İEİS olarak yenilikçiliğin teşvik edilmesi amacıyla geliştirilen patent sistemini vazgeçilmez bulmaktayız. Ancak fikri mülkiyet haklarının suistimal edilerek rekabetin geciktirilmesine de karşı çıkmaktayız. 

Sektörde son yıllarda gözlemlenen, eşdeğer ilaçların pazara olabileceğinden daha geç giriyor olması gibi durumlar nedeniyle, kamu kurumları tarafından yürütülen araştırma ve soruşturmalardan elde edilen bulgular, patent sisteminin buluş sahipleri tarafından rekabetin geciktirilmesi veya engellenmesi için bir araç olarak kullanıldığına işaret etmektedir. 

Bu çerçevede Avrupa Komisyonu Rekabet Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen ilaç sektörü soruşturmasında, 2000-2007 yılları arasındaki dönemde, Avrupa Birliği (AB) genelinde pazarda bulunan ilaçlar üzerinde yapılan araştırmalarda patent sisteminin kötüye kullanılarak rekabetin engellendiği somut deliller ışığında tespit etmiştir. 

İncelemeye konu 219 etkin madde için AB’de, 40.000 patent veya patent başvurusunun bulunduğu tespit edilmiştir. Etkin madde başına düşen patent sayısı, bazı ilaçlarda 1.300’e kadar ulaşabilmektedir. Ele alınan 40.000 patentin %87’si, ana patenti çevreleyen ikincil patentlerdir. Belirtilen şekilde, molekülü koruyan ana patentin etrafında ikincil patentler ve değerlendirme süreci devam eden patent başvuruları ile patent kümeleri oluşturulmakta, bu yolla oluşturulan yasal belirsizlik ortamı, meşru bir eşdeğer ilacın pazara girişini geciktirmekte veya engellemektedir. Benzer bir araştırma ülkemizde Rekabet Kurumu tarafından 2009 yılında başlatılmış, Nisan 2013’de açıklanan sonuç raporunda, Avrupa Komisyonu Rekabet Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen soruşturma ile benzer sonuçlara ulaşılmıştır. 

Eşdeğer ilaç rekabetinin geciktirilmesi veya engellenmesi, hastaların güvenilir ilaçlara erişimini kısıtlamakta ve kamu maliyesi üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle de, kaynakların rasyonel kullanımı önünde önemli bir engel oluşturmaktadır. 

Tüm bu olumsuzlukların giderilmesi için, patent kalitesinin yükseltilmesi ve sistemin kötüye kullanıma açık alanlarında iyileştirmeler ve düzeltmeler yapılması gerekmektedir. Bu bakımdan, başvuruların en yüksek kalitede değerlendirilerek başvurunun patent korumasına layık olup olmadığının olası en kısa sürede sonuçlandırılması ve eşdeğer ilacın pazara girişindeki yasal belirsizliklerin bir an önce ortadan kaldırılması kritik öneme sahiptir. Patent kalitesi artırılmalı, patent sadece gerçek buluşlara verilmelidir. 

Özel ve kamu menfaatleri arasında dengeli şekilde oluşturulmuş bir patent sistemi bir yandan fikri mülkiyet haklarını korurken diğer yandan da adil bir rekabet düzeni içinde hem toplum sağlığına hem de kamu maliyesine yarar sağlayacaktır.